पोष्ट ट्रम्याटीक स्ट्रेस डिसअर्डर (PTSD) या बिपत्ति पछिको तनाब केन्द्रीत आघात (छोटकरीमा मानसिक आघात) एउटा यस्तो किसीमको मानसीक बिकारको (स्थीति) हो जसको बिकास तब हुन्छ जब एक मानीसमा यौनजन्य हमला , युद्धइतर परीस्थीतिको समाना , आतंक , डरधम्की , आक्रमणको सम्भावना , सवारी दुर्घटना , प्राकृतीक बिपत्तिको सामना या अरु कुनै जटिल परीस्थीति जसलाई आफ्ना सीमित मानसीक , शारीरीक, सामजीक – आर्थीक सहयोग र नियत्रण भन्दा बाहिरबाट प्रतिरक्षा गर्नुपर्ने हुन्छ ।
२०७२ सालको महाबिपत्ति पछि धेरै भुकम्प पिडित माझ यो समस्या तड्कारो रुपमा देखा पर्यो । कुनै किसीमको बिपत्ति लगत्तै यो समस्याले सताउँछ नै भन्ने छैन किनकी बालबालीकाहरुको मष्तिष्कले खेल मार्फत यसका असर , जोखीम र सम्भावनाहरुलाई न्युनिकरण गरीदिन सक्छ ।
यौन जन्य आधात सहेका र बालब्यभिचारमा परेका अधिकांशहरुमा भने यसले दिर्घकालीन समस्याको रुपमा उनीहरुको मनोसमाजीक बृत्तमा असर गरेको पाईएको छ । यस्तै सशस्त्र द्वन्दको बेला या पछिको स्थीतिमा यो समस्या एकदमै टड्कारो रुपमा देखा परेको छ । यस्ता परीस्थिति जुझेकाहरुले आत्महत्या जस्ता अरु आत्मघाती प्रयास गर्ने गरेको देखीन्छ ।
पुरुषहरुको संख्याको अनुपातमा दूई गुना महिलाहरुमा यो बिकार देखीएको छ ।
समयमै उपचार नहुँदा यो समस्याले रोगी – पिडित मात्र होइन उनीहरुको परीवार , साथीभाईहरुको जीन्दगीमा पनि अरु धेरै जटीलता थप्न सक्छ । त्यसैले तपाईको परीवार , छिमेक , साथीभाई या उपचाररत संघ संस्थामा निम्न प्रकारमा लक्षणहरु भएका ब्यक्तिहरु फेला परेमा नजीकको मानसीक स्वास्थ्य केन्द्र , मानसीक अस्पताल या दक्ष मनोबिद् , मनोपरामर्षदाता , थेरापिष्ट या चिनेजानेको कुनै मनोसामाजीक कार्यकताहरुलाई तुरुन्त खबर गरेर उपचारमा सहयोग पुर्याउनु हुन अनुरोध गरीन्छ ।
जति छिटो यो या अरु कुनै मानसिक समस्याको पहिचान – निदान त्यतीनै प्रभावकारी समाधान ।
भुकम्प जस्तो प्राकृतीक बिपत्ति या मानसीक आघात पर्ने कुनै परस्थीतिको सामना पछि पिडितहरु निरन्तर रुपमा आत्तिने , झगडिने या भाग्ने, डरलाग्दा सपना देखेर निन्द्रामा बर्रबराउने ,रात बिरात जाग्राम रही आफैसँग बोलीरहने , छट्पटिएको र अतिनै तनाबमा रहेको असामान्य ब्यवहार बिरामीहरु देखाउने गर्छन् । यस्ता बिरामीहरुमा चेतना हराए जस्तो , होश नभएर मान्छेलाई चिन्न र उनीहरुका कुराहरु पहिल्याउन गाह्रो भए जस्तो , एकदमै अलमलिए जस्तो बेसुरका पनि लाग्न सक्छन् । साथसाथै अरुहरु प्रति केही या धेरैनै शंकालु बन्न सक्छन् ।
यसका बिरामीहरु चलचीत्रको पर्दामा जस्तै बिपत्तिका घटनाहरुलाई निरन्तर , क्रमबद्ध रुपले सम्झने (अस्वेच्छीक) र आत्तिने गर्छन् । आफुलाई बिपत्तिले या दुश्मनले लखटीरहेको मान्ने , आयो – आयो भनेर ठुलो स्वरमा कराउने या तर्सने , कुनै निश्चित त्रासदीको सुचक बिनानै एकदमै डराउने गर्छन् । पिडितहरु बिपत्तिको बेलामा आफुले यस्तो या उस्तो गरे भए हुन्थ्यो भन्ने र आफु त्यो बिपत्तिमा बाँचेकोमा ग्लानीबोध गर्ने गर्छन् । घटना घटेको प्रकृतीसँग उनीहरु टाढा रहन खोज्ने हुन्छन् ।
बिरामीको स्मरण शक्ति पुरै रुपमा क्षीण भएर घटना सम्झन नसक्ने र ध्यान पनि बरालीएको जस्तो देखीने हुन सक्छ । साथसाथै उनीहरु आफु भावशुन्य भएको या आफ्नो शरीरमा कुनै अंगले काम नगरे जस्तो , आफु यस लोकमा नभए जस्तो बोध सुनाउँछन् ।
यस्ता पिडितहरुमा निन्द्राको समस्या , चीढ्चीढेपन , रीसाहा प्रबृती (बच्चाहरुमा झगडालु या अभिभावक झम्ट्ने प्रबृती) देखापर्न सक्छन् । उनीहरु टोलाईरहने या एकदमै सर्तक भए जस्तो देखीने या कुनै पनि कुरामा त्यती ध्यान नभए जस्तो , आफैमा अलमलीए जस्तो पनि देखीन सक्छन् । यी पिडितहरु समाजीक रुपमा आफैलाई एक्ल्याउने प्रयास पनि गर्न सक्छन् या एकलकाटे हुन्छन् । यो एक्लोपन आत्महत्या या आत्मघाती कदमको प्रयासको कारक पनि बन्न सक्छ ।
चिन्ता या निराशाले गाँजीरहेको परीस्थीतिबाट उम्कन पिडितहरु मध्यपान र दुब्र्यसनको शरणमा परेर यो र दुब्र्यसनको समस्या अझ बिकराल भएको देखीन्छ । हिजोको बारेमा धेरै सोच्ने , भोली त्रासदीपुर्ण भएको अनुमानले चिन्तीत हुने र आज बाँच्न नसक्ने जस्ता संसयहरु देखा पर्न थाल्छन् । साथै पुराना मानसीक रोग र उस्तै खाले घटनाहरुलाई अहिले घटेको घटनाले बिउँत्याईदिन र रोगीहरुलाई अझै पिडित बनाईदिन पनि सक्छन् । बास्तबमा मानसीक आघात पछि अवशाद, स्कीजोफ्रेनीया , उन्माद , दुष्चिन्ता , आदीका लक्षणहरु अझ संबेदनशील रुपमा देखापर्न सक्छन् ।
बिपत्ति पछिको केही दिन भौतिक र शारीरीक राहतमै पिडितहरु अल्झने भएकाले तब मात्र समस्याका लक्षणहरु देखापर्न सक्छन् । यो क्रम ६ महिना पछि सम्म पनि चल्न सक्छ ।
मनोबिज्ञ या मनोचीकित्सकको उचीत सल्लाह र अग्रसरतामा दुष्चिन्ता र अवसाध घटाउने औषधिको सेवन , उपचारका पद्दतीहरु (Therapy) , मनोपरामर्ष (Counselling) र रोकाथामका उपायहरु प्रभावकारी रुपमा बढाउन सके लक्षणहरु हराउँदै जाने र बिरामीको दिनचर्या स्वतस्फर्त हुँदै आरोग्यता बढ्दै जाने हुन्छ ।
Written for https://www.facebook.com/klubsetoghoda by https://twitter.com/classicejunkie
